نقد اجتماعی و فلسفی قاعده ی بازی نوشته ی فیروز زنوزی جلالی

رمان قاعده بازی نوشته فیروز زنوزی جلالی یکی از رمان های معاصر ادبیات ایران است که همزمان با دوران پختگی نویسنده به نگارش درآمده است و از جهتی عمیق ترین و پخته ترین رمان این نویسنده می باشد. داستان این رمان که راوی آن اول شخص و به شیوه ی سیال ذهن می باشد،از این قرار است که شخصیت اصلی داستان "داور علت خواه" تصمیم قاطع گرفته است که "او" را بکشد و این "او" که ضمیر سوم شخص غایب است،برای مخاطب و راوی داستان مجهول است . لذا داور علت خواه (که کنایه ای است از نوع انسان و بشر که همواره پیرامون امور به داوری می نشیند و در پی علت اصلی امور می باشد) برای کشتن «او» که علت همه گرفتاری ها و عذابش است و تا زمانی که این اوی خبیث را نکشد به آزادی و رهایی نمی رسد، از اداره ضایعات که کنایه از دنیاست به مدت چهار روز مرخصی می گیرد تا این او را بجوید. اداره ضایعات کنایه از این دنیاست، دنیایی که انسان ها در آن می آیند و می روند بی آنکه به مسئولیت و وظیفه انسان بودن خود بیندیشند. داور علت خواه بعد از اینکه مظنون اصلی خود را در میان نزدیکان و دوستان خود جست و جو می کند و او را نمی یابد سر انجام به این نتیجه می رسد که این او کسی نیست جز خودش. البته این دیدگاه برگرفته از عرفان اسلامی و عرفانی است که شخص سالک برای رسیدن به مقام بزرگ عرفانی در ابتدا باید نفس خود را نابود کند و به روایت قران باید نفس اماره را بکشد تا بتواند به کمال برسد. در این رمان اولین چیزی که جلب توجه می کند نام رمان است یعنی قاعده بازی. که اشاره نویسنده نیز رسیدن به خودشناسی است و درک این پیام که باید نخست خودت را شناسی تا بتوانی به مسئولیت پذیری و انتخاب گر بودن افعال خود، به سمت کمال حرکت کنی. دیگری نام های حیوانات وحشی است که سر فصل کتاب ها آمده به نظر می رسد که مقصودی در این نام گذاری هاست. چنانکه می بینید نام حیوانات از روباه به شغال، گرگ و سپس پلنگ تغییر می کند و این معنای رشد و تکامل نیز می تواند باشد. یعنی شخصیت داستان مانند این حیوانات بزرگ و بزرگ تر می شود و به سمت کمال حرکت می کند. دیگر کلید واژه، واژه ی مرگ است که بسیار تکرار شده است. مرگ واژه ای است عجیب و غریب که به راستی هیچ کس از ماهیت آن چیزی نمی داند. در اسلام تعابیر متفاوتی از این مرگ به دست آمده است که گاه شیرین چون عسل و گاه سخت و عبرت انگیز است. اما هیچ کجا تعبیری از نیستی محض نیامده است و در عرفان اسلامی مرگ پایان کار نیست. البته کلید واژه های دیگری نیز در داستان در ردیف هم با مقصود اصلی نویسنده با هم در حرکتند. مانند واژه های داور، داوری، علت خواه، مسئولیت، باید، قضاوت و غیره. که هدف از آوردن آن ها تامل و اندیشیدن انسان به خود و جایگاه خود در دنیاست و اینکه برای چه آمده و به کجا خواهد رفت. و صد البته درک این مطلب باعث پذیرش مسئولیت در برابر همه امور و کشیدن بار امانت و وظیفه انسانی است و این خود خط مرز انسانیت است که از خودشناسی و کشتن نفس اماره می گذرد.